Phiếu bé ngoan' có nên kêu sột soạt?

Theo VietNamNet

Chớ để con ta (lúng) túng, mới học cách tính, một số trường phái sư phạm thời hiện đại khuyến nghị.

Các nhà tâm lý học cho rằng biết cách dùng tiền có ảnh hưởng tích cực đến trẻ em. Thứ nhất, bé được học cách kiểm soát các nhu cầu phát sinh từ một cuộc sống ngày một mở ra nhiều hơn những cung và cầu, học cách bắt đầu “lên kế hoạch” đời mình từ một nguồn “tài nguyên”, có tính đũa thần (?) có trong tay.

Quan trọng hơn, bé bắt đầu nhận thức giá trị của lao động, học cách sống theo những nguyên tắc nhất định (như sòng phẳng, minh bạch trong “thu – chi”…), học cách “hiệp đồng” với người khác (khi cùng bạn đi xem xi nê, vào quán kem – ai mời, ai chi, chi bao nhiêu, dàn xếp chi tiêu phát sinh…). Bé cũng nhận thức được là môn toán (số học/ arithmetic) là rất có ích, chứ không phải là đống kiến thức bằng con số gây đau đầu. 

Thưởng tiền cho ‘hạnh kiểm’ và kết quả học tập tốt là chủ đề rất tranh cãi.

Tiền là một phát minh lớn, quyến rũ theo nghĩa ai cũng chịu chấp nhận nó làm phương tiện độc đáo để trao đổi. Trẻ sẽ nhận thấy trao tiền, sẽ nhận được một cái gì, một điều gì. Chẳng hạn, đưa tiền cho ăn mày nhận được câu “xin” ở Việt Nam, câu cám ơn, ở mọi nơi khác (khi đi du lịch). Khi con xin tiền để mua một cái gì cho bạn hàng xóm (nhân dịp sinh nhật, hoặc đơn thuần muốn làm bạn hạnh phúc) cũng là một thực nghiệm hay. Con cảm thấy bạn mình cần gì, có thực sự như vậy, bố mẹ bạn ấy nhìn nhận món quà này ra sao…

Mua - bán tình cảm?

Ta nhận thấy, khi trao cho con cháu mình tiền, vẫn còn có bậc cha mẹ, ông bà ở Việt Nam nghĩ một cách trực diện rằng họ “mua” uy tín và tình cảm của đứa bé. Điều này nằm trong những yếu tố muôn đời làm cho những người trên có tâm thức ngần ngại đưa cho con cháu mình tiền, nhất là sau khi những người mua khoác áo họ hàng kia đã hãnh diện làm xong những cuộc mua bán trái tim và sự ngưỡng một của bé.

Nhận thức được rằng tiền là cánh tay đòn lợi hại để gây ảnh hưởng (theo cả hai nghĩa thuận – nghịch), nhưng chính phụ huynh thường (vô tình) dạy con sử dụng tiền sai cách. Phần lớn là do chúng ta thường ngày vẫn (cố tình) sử dụng tác dụng “tiêu cực” của tiền để giải quyết các vấn đề của cuộc sống: bôi trơn, lại quả, làm luật,hoặc như “keo kết dính” trong quan hệ với người khác, với đồng nghiệp. Vì dấu con những chuyện này không hề dễ, tiền có thể nhanh chóng vừa trở thành “Tiên, Phật”, vừa là “Fantomas” trong nhận thức của con. 

Đưa tiền cho con cũng là dịp để dạy con tiết kiệm. “Bé có thấy tiền cước điện thoại di động của con gần bằng của bố không?”. Hoặc “Dịp hè này nếu tiền cước điện thoại của con chỉ là khoảng 200 ngàn, con sẽ có tiền đi xem xi nê đấy”.

Tiền và hạnh phúc

Việt Nam hôm nay không có thực tiễn trẻ em còn đi học tham gia lao động tại các doanh nghiệp để tạo thói quen làm việc trong môi trường “người lớn”. Nhưng vẫn có dịp dạy con xây mong ước kiếm đồng tiền chính đáng. Chẳng hạn, “hè này, nếu con đồng ý chuyển ngữ một số bài tiếng Anh đơn giản, các cô chú ở NXB X. sẽ trả con Y. đồng, cho một bài dịch chất lượng Y chữ …”. Sẽ là giây phút hạnh phúc, nếu câu “vậy là sẽ đủ tiền mua sách giáo khoa năm học mới” mà mẹ đế vào, được con yên lặng tán đồng. 

Đồng thời, câu “Con vừa xếp chai lọ mẹ bỏ đi vào một hộp, để tiện cho người nhặc rác? Xứng đáng được thưởng 10 ngàn!” sẽ gây tranh cãi về giáo dục học. Phần lớn các nhà tâm lý cho rằng một hành vi tốt (cũng như kết quả học tập tốt) chỉ nên “thưởng” bằng lời khen. Ít nhất, con còn phải được chuẩn bị để thực hiện nghiêm túc lao động công ích, chẳng hạn. Và những thanh niên Cờ đỏ tham gia chỉ đường trong nắng mưa hôm nay cũng là dịp để bé nghe thấy thế nào là một lời khen từ miệng chúng ta.

Hôm nay, chúng ta thường tìm cách đền bù cho con những gì chúng ta không được hưởng lúc nhỏ. Nhưng lại có thể tước bỏ, không cho con hưởng niềm hạnh phúc được tự tay tiêu món tiền có được do tiết kiệm, hoặc có được do những lao động thường đơn giản, cực nhọc, nhưng tự tay mình làm.

Tôi còn nhớ khi học môn Lao động ở xưởng trường cấp III Chu Văn An đầu những năm 70. Nhìn tôi quai búa, hai thày khẽ bảo nhau: “cậu này đi làm lò rèn kiếm được 30 đống một tháng rồi”. Lúc đó lương cán bộ trung cấp, theo tôi nhớ, chỉ khoảng 50 ngàn đồng. Được thày khen, tôi muốn bay lên, thấy sướng hơn là đi đá bóng (ăn tiền!) thắng đội bạn...

Con cháu “nhân dân anh hùng”

Dạy bé chịu trách nhiệm về tài chính không thể dễ dàng. Cho nhiều tiền, cha mẹ lo khi lớn lên con không biết cách trang trải hợp với thu nhập của mình. Nếu hoàn toàn không đưa tiền cho con (như bố mẹ tôi chẳng hạn, đã làm) thì con sẽ quen đi với việc cha mẹ sẽ quyết định mọi điều thay cho nó, và trong tương lai, nó không chỉ không biết tiêu tiền, mà còn không biết ra quyết định nói chung, dựa trên các phương tiện vật chất có trong tay.

Tôi có một kinh nghiệm cay đắng khi còn thiếu niên. Khoảng đầu những năm 70, vì cha mẹ là cán bộ trung cấp, tôi có lần được cử đi mua thịt ở cửa hàng cung cấp Đặng Dung. Thời đó cán bộ cao cấp (sổ A, B) mua ở cửa hàng cung cấp Tôn Đản, ít người hơn, còn Đặng Dung, Nhà Thờ, Vân Hồ … dành cho cán bộ trung cấp (sổ C) thì đông người lắm. Xếp hàng thịt thời bao cấp nhiều khi là trèo lên đầu nhau. Chen chúc một hồi, lên được tới trước cửa sổ bé của quầy thịt, tôi mệt hết hơi, và quên khuấy mất mẹ tôi dặn mua những gì. Tôi còn nhớ bên trong là một bác béo, mà có lẽ gần như cả lớp tôi (lớp “chuyên” của Chu Văn An, có nhiều bạn con cán bộ) đều kính nể, đứng giữa đống thịt “mông, vai, thăn, sấn” (các loại thịt đề trên bảng giá giữa các Cửa hàng thịt thời bao cấp). Nhìn tôi trong một giây, bà béo “bắt hình dong”: “ăn trắng mặt trơn quen rồi”. Giữa “đám quân trăm vạn ấy” tôi cảm thấy nhục nhã vô cùng. Thời đó có câu:

“Tôn Đản là chốn vua quan,
Nhà Thờ là chốn trung gian nịnh thần,
Đồng Xuân là của thương nhân.
Vỉa hè là chốn nhân dân anh hùng”.

Từ đó, tôi càng cố thân hơn với các bạn gia cảnh có phần khó khăn trong lớp, và nhận thấy mình như học được nhiều hơn, từ gương vượt khó của chính các bạn này… Tôi bắt đầu chú ý đến những câu như “khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”. Tôi cũng nhận thấy trong thế giới của người lớn, có những người chỉ nhận đồng lương khiêm tốn, nhưng vẫn không cảm thấy thiếu thốn về tiền nong. Trong khi đó, có những nhà khác lương cao, nhưng không thể “co kéo” nổi đến kỳ lương tới.

Hôm nay, dạy con tiếp cận đồng tiền, ta như lại được cùng lớn lên với bé. Chẳng hạn, đèo con lỡ vượt đèn đỏ, đã không còn cố gạ “cưa đôi” tiền phạt với CSGT…

Đồng tiền còn là một phương tiện để dạy bé chịu trách nhiệm. Vì chính kinh nghiệm tiếp cận tiền của chúng ta tạo nên (nhân cách) chúng ta. Có lẽ với một xã hội hậu bao cấp như Việt Nam, nếu trẻ được dạy cách sử dụng đúng đồng tiền càng sớm, nhân cách của cháu càng được hình thành nhanh hơn.

·                                 Thành Lê

Bệnh vô tâm của “gà công nghiệp”

Nhiều bậc phụ huynh cho rằng trẻ con ngày nay ích kỷ, chỉ thích sống hưởng thụ. Quan niệm trên tuy chưa hoàn toàn đúng nhưng cho thấy xu hướng ít quan tâm đến người khác ở một số trẻ hiện nay. Vậy cha mẹ phải làm gì để con mình bớt vô tâm? Hai ví dụ buồn Đã nhiều lần, chị Bắc hàng xóm than phiền con chị ích kỷ, sống chỉ biết mình. Qua những chuyện chị Bắc kể về hai đứa con của mình, có thể nhận thấy các cháu có lối sống hưởng thụ, hay đòi bố mẹ tiền để mua những thứ chúng thích. Trước đây, chị thường chuẩn bị đồ ăn sáng cho con ở nhà nhưng các cháu cứ đòi mẹ cho tiền để ăn tại trường với lý do “bạn con đứa nào cũng ăn sáng ở lớp”. Mặc dù chị rất sợ ăn ở ngoài không đảm bảo vệ sinh, ảnh hưởng đến sức khoẻ và học tập của con nhưng chị đành bó tay khi con “biểu tình” không ăn sáng ở nhà do chị nấu. Thấy vậy, chị đành chiều lòng con, cho tiền để các cháu ăn sáng ở trường. Nhưng làm chị Bắc buồn lòng hơn chính là việc các cháu thiếu quan tâm đến người xung quanh. Chưa bao giờ chị thấy các cháu chủ động gọi điện hỏi thăm ông bà nội, ngoại cũng như anh em ở quê mặc dù vợ chồng chị vẫn đều đặn chu cấp tiền điện thoại hàng tháng cho con. Tháng trước, chị bị cảm không đi chợ, lo cơm nước được trong khi chồng chị thì bận việc suốt ngày ở cơ quan nên bữa ăn trong nhà bữa được, bữa mất, vậy mà các cháu không hỏi han mẹ lấy một câu. Đứa con gái lớn năm nay học lớp 9 cũng không biết phụ mẹ rửa chén bát. Mọi việc to nhỏ trong nhà, vợ chồng anh chị đều phải “tự bơi” mà không nhận được sự giúp đỡ nào của con cái.

Cũng như chị Bắc, chị Loan cũng thường than phiền về hai “con gà công nghiệp” của chị. Theo chị thì các cháu chẳng biết làm gì, chẳng quan tâm đến ai, “đi học về chỉ cắm đầu vào mấy cuốn Đôrêmon, máy tính” chờ bố mẹ “hầu”. Thậm chí, ngày sinh nhật của ba mẹ các cháu cũng không nhớ! Có lẽ, trường hợp của chị Bắc, chị Loan không phải là những trường hợp cá biệt trong xã hội hiện đại. Con hư tại cha mẹ? Các nhà xã hội học cho rằng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trẻ vô tâm, ích kỷ như môi trường xã hội, áp lực học tập, quá được nuông chiều, cha mẹ bận rộn không có thời gian uốn nắn... Tuy nhiên, quan sát thực tế cho thấy, cái “gốc” của hiện tượng trẻ thiếu quan tâm đến mọi người xung quanh nằm ngay ở trong gia đình. Dấu hiệu để nhận thấy đầu tiên là cha mẹ quá nuông chiều, sẵn sàng đáp ứng đầy đủ về mặt vật chất cho con nên trong các cháu xuất hiện tư tưởng thoải mái hưởng thụ. Và mặc nhiên, các cháu không cần quan tâm, suy nghĩ đến người khác. Chính vì vậy, con trẻ ngày càng mất dần tính chủ động, lười lao động, vụng về làm “hư bột, hư đường” mỗi khi phải đụng tay vào việc gì. Bên cạnh đó, việc cha mẹ bận bịu với công việc nên thiếu quan tâm, uốn nắn con mình hướng về người khác cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên. Không ít bậc cha mẹ phó mặc hết việc dạy dỗ con cho nhà trường hoặc cho rằng cứ mặc kệ, lớn lên tự con mình sẽ hiểu. Tiên học lễ... Các nhà tâm lý học, xã hội học khuyên rằng: không nên nuông chiều con quá mà phải hướng các cháu làm quen với công việc để hình thành các kỹ năng lao động, kỹ năng xử lý công việc cũng như kỹ năng vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Tuy vẫn phải ưu tiên dành thời gian cho các cháu học tập nhưng không có nghĩa là cha mẹ làm mọi việc cho con, mà phải tập cho các cháu thói quen làm việc. Có thể bắt đầu từ những việc nhỏ, những kỹ năng đơn giản tiến tới hình thành tính tự lập cho con. Bên cạnh đó, cũng cần quan tâm giáo dục, định hướng cho con về ý nghĩa của việc quan tâm đến người xung quanh, đặc biệt là người thân, giúp các cháu hiểu làm được điều đó không những đem lại niềm vui cho người thân mà còn cho chính bản thân. Đồng thời, cha mẹ luôn giáo dục, nhắc nhở các cháu hướng về nguồn cội, người thân nhằm giúp các cháu ngày càng sâu sắc hơn trong suy nghĩ và hành động. Tóm lại, trong xã hội hiện đại, dưới tác động của nền kinh tế thị trường, của quá trình giao lưu, hội nhập, của sự giao thoa giữa các nền văn hoá và khi người lớn luôn tất bật với chuyện cơm áo gạo tiền, chỉ chú tâm xây dựng, đầu tư vào việc học hành cho con mà ít quan tâm, giáo dục các cháu chữ “lễ” thì việc một bộ phận giới trẻ có biểu hiện sống ích kỷ, thiếu quan tâm đến người khác là điều dễ hiểu. Chính vì vậy, các bậc cha mẹ cần quan tâm, giáo dục, xây dựng cho con mình các kỹ năng sống một cách sâu sắc, biết quan tâm đến mọi người trong cả suy nghĩ và hành động. ThS Nguyễn Quế Diệu (Hội Tâm lý giáo dục tỉnh Đồng Nai, giảng viên ĐH Nguyễn Huệ) Theo SGTT

Bé Nu lật

Bé nu lật